ΜΠΟΡΕΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ;

Άρθρο του επικεφαλής της "Αλληλέγγυας Πόλης" και δημοτικού συμβούλου Ιλίου, Κώστα Κάβουρα, στο 7ο φύλλο της Ηλεκτρονικής Εφημερίδας του Συλλόγου Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής (sekp.gr) και στην ιστοσελίδα socialpolicy.gr

του Κώστα Κάβουρα *

Με τον όρο κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία εννοούμε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες που διεξάγονται από συλλογικές πρωτοβουλίες και δίνουν προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση των αναγκών

των μελών τους και της ευρύτερης κοινότητας. έχουν αυτόνομη διοίκηση, λειτουργούν δημοκρατικά, ενώ κατά τη διανομή των κερδών προβάδισμα έχουν τα μέλη και οι εργαζόμενοι/ες[1].

Πρακτικά, η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει μια πληθώρα πρακτικών, οι συνεταιρισμοί, οι κοινωνίες αλληλοβοήθειας, οι σύλλογοι/ενώσεις προσώπων, τα κοινωφελή ιδρύματα,  οι επιχειρήσεις ένταξης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, τα δίκτυα ανταλλαγής υπηρεσιών (τράπεζες χρόνου) και προϊόντων, το δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο.

Οι συνεταιρισμοί, σύμφωνα με  την Διεθνή Συνεταιριστική Συμμαχία (International Co-operative Alliance ICA), είναι αυτόνομες ενώσεις προσώπων που συγκροτούνται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεων διαμέσου μιας από κοινού ιδιοκτήτης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης[2].

Αυτή είναι κι η κυρίαρχη αντίθεση των συνεταιρισμών σε σχέση με τις «κλασσικές» καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Οι συνεταιρισμοί εξ' ορισμού δίνουν προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση των αναγκών των μελών τους και της κοινωνίας και όχι στη μεγιστοποίηση του κέρδους.

Επιπροσθέτως, οι συνεταιρισμοί καθοδηγούνται από επτά συνεταιριστικές αρχές:  Εθελοντική και ανοικτή συμμετοχή, Δημοκρατικό έλεγχο μελών, Οικονομική συμμετοχή των μελών, Αυτονομία και ανεξαρτησία, Εκπαίδευση – κατάρτιση και πληροφόρηση, Συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών και Μέριμνα για την κοινότητα[3].

Πέρα όμως από τους στόχους, οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις διαφέρουν και ως προς την δομή και τον τρόπο οργάνωσης που επιλέγουν για την λειτουργία τους. Τα βασικά στοιχεία που πρέπει να έχει μια επιχείρηση που εντάσσεται στο πλαίσιο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας είναι η δημοκρατική διαδικασία λήψης των αποφάσεων στη βάση της αρχής “ένα μέλος–μία ψήφος”, η οριζόντια οργάνωση, η ανακλητότητα των ρόλων των μελών της και οι εξισωτικές μορφές αμοιβής της εργασίας.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) υπάρχουν 2 εκατομμύρια κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ευρώπη, αντιπροσωπεύοντας το 10% του συνόλου των επιχειρήσεων στην Ε.Ε. Οι επιχειρήσεις που εντάσσονται στα πλαίσια της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, εμφανίζονται με διάφορες νομικές μορφές και εκτείνονται σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας, από την γεωργία ως τον χρηματοπιστωτικό κλάδο και απασχολεί περισσότερους από 11 εκατομμύρια ανθρώπους - περίπου το 6% των εργαζομένων της Ε.Ε[4], ενώ στις χώρες G20 η συνεταιριστική εργασία αποτελεί το 12% του συνολικού απασχολούμενου πληθυσμού[5]. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι συνεταιρισμοί παρέχουν 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, δηλαδή 20% περισσότερες από αυτές που παρέχουν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις[6].

Στην Ελλάδα, οι χρόνιες παθογένειες του συνεταιριστικού κινήματος και κυρίως η κακή παρακαταθήκη που άφησαν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, στάθηκαν τροχοπέδη στην ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος. Παρ' όλα αυτά τα τελευταία χρόνια  ολοένα και περισσότερα συνεταιριστικά εγχειρήματα γεννιούνται στη βάση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου για την Κοινωνική Οικονομία όπως αυτό καθορίζεται από τον Νόμο 4019/2011 και προβλέπει τη δημιουργία Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων τριών τύπων: Ένταξης, Κοινωνικής Φροντίδας και Συλλογικού Παραγωγικού Σκοπού.

Είναι όμως οι συνεταιρισμοί πιο ανθεκτικοί στην οικονομική κρίση; Για να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό οι συγγραφείς της έκθεσης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (International Labour Office) “Η ανθεκτικότητα του συνεταιριστικού επιχειρηματικού μοντέλου σε περιόδους κρίσης” εξετάζουν το πως αντέδρασαν οι αποταμιευτικοί και οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί στην οικονομική κρίση σε σχέση με τις τράπεζες.

Σύμφωνα με την έκθεση, οι συνεταιριστικές τράπεζες επειδή ανήκουν στα μέλη τους, τείνουν να είναι περισσότερο επιφυλακτικές απέναντι στους κινδύνους σε σχέση με άλλα τραπεζικά ιδρύματα. Καθώς δεν οδηγούνται από τα συμφέροντα των μετόχων τους και με γνώμονα το κέρδος, έμειναν μακριά από την προσφορά υψηλού κινδύνου ομολόγων ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων (subprime), δίνοντας λιγότερα επισφαλή δάνεια σε σχέση με τις τράπεζες.

Μάλιστα, οι εκθέσεις δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της οικονομικής αναταραχής, οι αποταμιευτικοί και οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί, οι πιστωτικές ενώσεις και οι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν βιώσει μια αύξηση σχεδόν σε κάθε πτυχή της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας συμπεριλαμβανομένων: της αύξησης του ενεργητικού και των καταθέσεων, της αύξησης του όγκου των δανείων, της αύξησης των μελών, του καλύτερου επιτοκίου και την μεγαλύτερη σταθερότητα. Είχαν πολύ λίγες απώλειες από επενδύσεις και μέχρι σήμερα πολύ λίγοι έχουν χρειαστεί κυβερνητική βοήθεια.

Γενικά η έκθεση της ΔΟΕ εκτιμά πως οι συνεταιρισμοί μπορούν να μειώσουν τις επιπτώσεις της ύφεσης από το γεγονός και μόνο ότι θα επιβιώσουν και θα συνεχίσουν να κάνουν δουλειές. Μπορούν να χρησιμοποιούν τα κεφάλαια των μελών τους αντί να δανείζονται από τράπεζες για να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους και να παρέχουν υπηρεσίες με περισσότερο έλεγχο κινδύνου. 

Σε κάθε περίπτωση, όπως κάθε επιχείρηση εάν ένας συνεταιρισμός δεν διαχειρίζεται  σωστά ή έχει σοβαρές αδυναμίες στην στρατηγική του μπορεί να αποτύχει. Ιδιαιτέρα, για την Ελλάδα, η αρνητική παρακαταθήκη που άφησε το συνεταιριστικό κίνημα στο παρελθόν, το πολύπλοκο θεσμικό πλαίσιο που δεν έχει δοκιμαστεί αρκετά στην πράξη και έλλειψη τεχνογνωσίας δημιουργεί επιφυλάξεις για τη δυνατότητα επιτυχίας ανάλογων εγχειρημάτων στο μέλλον. Παρ' όλα αυτά το συνεταιριστικό μοντέλο παρέχει αξιοσημείωτα συγκριτικά πλεονεκτήματα που αξίζει να δοκιμαστούν.

* Ο Κώστας Κάβουρας είναι Οικονομολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική.

---

[1] Αδαμ, Σοφία, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας, 2014 [http://rosalux.gr/sites/default/files/odigos_dimiourgias_koinonikon_epixeiriseon.pdf]

[2] International Co-operative Alliance, What is a co-operative? [http://ica.coop/en/what-co-operative]

[3] Birchall, Johnston & Hammond Ketilson, Lou, 2009, Η Ανθεκτικότητα του Συνεταιριστικού Επιχειρηματικού Μοντέλου σε Περιόδους Κρίσης, International Labour Office. [http://www.diktio-kapa.dos.gr/keimena/anthektikotita.pdf]

[4] European Committee, Social economy in the EU [http://ec.europa.eu/growth/sectors/social-economy/index_en.htm]

[5] Roelants,Bruno, Hyungsik,Eum and Terrasi,Elisa, 2014, Cooperatives and Employment: a global report, CICOPA. [http://www.cicopa.coop/IMG/pdf/cooperatives_and_employment_a_global_report_en__web_21-10_1pag.pdf]

[6] ICA, 2013, “Co-operative Facts and Figures” [http://ica.coop/en/whats-co-op/co-operative-facts-figures]