Κάποιος να κάνει αναψυκτήριο και τον Αη Γιώργη, ρε παιδιά!

Είναι περισσότερα από 15 χρόνια όταν, μαζί με μαθητές και μαθήτριες μου από το 14ο

Γυμνάσιο Περιστερίου, κάναμε μια έρευνα για τα ξωκλήσια που βρίσκονται κατά μήκος του Κηφισού ποταμού(1). Υλοποιώντας ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα του τότε ΕΠΕΑΕΚ και με τη συνεργασία άλλων τεσσάρων σχολείων της Ελλάδας, καταγράψαμε όλα τα μικρά εκκλησάκια που βρίσκονται κοντά στις όχθες του Κηφισού ποταμού και κατορθώσαμε να ταυτοποιήσουμε τα όποια εξ’ αυτών είχαν ιστορικό ενδιαφέρον, βασιζόμενοι σε διάφορες ιστορικές πηγές, προσωπικές μαρτυρίες και περιγραφές.

• Σκοπός ήταν η ευαισθητοποίηση, η γνωριμία και η επαφή των μαθητών και, μέσω αυτών, όλων των κατοίκων της περιοχής, με τα διάσπαρτα μικρά εξωκλήσια - μνημεία ενός παρελθόντος συνδεδεμένου με την δραστηριότητα των τότε κατοίκων –περιβολάρηδων- που τα έκτισαν και τη λαϊκή παράδοση της Δυτικής Αθήνας. Στόχος ήταν η ανάδειξη και η διάσωσή τους ώστε τελικά αυτά να αποτελέσουν ένα ενιαίο σύνολο ιστορικών-θρησκευτικών μνημείων, σε μια περιοχή που ίσως είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση λεηλασίας και κακοποίησης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος λόγω της χωρίς σχεδιασμό ανάπτυξης που συντελέστηκε εδώ μετά τον πόλεμο.

Βασική πηγή των πληροφοριών μας ήταν το έργο του Αναστασίου Ορλάνδου (1887-1979). Ο Ορλάνδος ήταν ακαδημαϊκός, αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και αναστηλωτής βυζαντινών μνημείων. Το 1930 άρχισε να καταγράφει όλα τα Βυζαντινά και μεταβυζαντινά ξωκλήσια της Αττικής που τα παρουσίασε στο βιβλίο του «Μεσαιωνικά μνημεία της πεδιάδος των Αθηνών και των κλιτύων Υμηττού - Πεντελικού Πάρνηθος και Αιγάλεω» που εκδόθηκε το 1933. Σήμερα το έργο αυτό υπάρχει μόνο σε ψηφιακή μορφή(2), ενώ κατά την περίοδο της έρευνάς μας υπήρχε μόνο στην Εθνική Βιβλιοθήκη όπου εκεί μπορούσες να κάτσεις και να αντιγράψεις, με το χέρι, ότι σε ενδιέφερε…

• Από τα 52 εκκλησάκια που καταγράψαμε τότε, είχαμε ξεχωρίσει αυτά που βρίσκονται στο Περιστέρι, μιας και το σχολείο μας ήταν στο Περιστέρι και βέβαια οι μαθητές Περιστεριώτες που ενδιαφέρονταν για τον τόπο τους και την ιστορία του, όταν μάλιστα πολλές ήταν οι παράτες της τότε νέας δημοτικής αρχής για την ανάδειξη της ιστορίας του Περιστερίου με υποσχέσεις για σχετικά Μουσεία, με καθυστερημένες αποκαλύψεις προτομών γνωστών Περιστεριωτών, κ.ά.

Τα ξωκλήσια που καταγράψαμε και βρίσκονται εντός των διοικητικών ορίων(4) του Περιστερίου λοιπόν, ήταν:

• ο Αγ. Νικόλαος ο Χωστός -στα πρακτορεία του ΚΤΕΛ-, του 16^ου ή 17^ου αιώνα που σύμφωνα με την πινακίδα στην είσοδό του «ΕΞΕΧΩΘΗ και ΕΠΙΔΙΩΡΘΩΘΗ το 1907». Σήμερα εξακολουθεί να παραμένει υπό τη «σκέπη» του σήματος της ΜΕΡΣΕΝΤΕΣ!
• η Παναγιά η Μουσταπίδενα -πίσω από τα πρακτορεία-, με «τοιχογραφίας ίσως των αρχών του 18ου αιώνος». Το εκκλησάκι εξακολουθεί να παραμένει άγνωστο, ακόμα και στην Ι. Μητρόπολη Περιστερίου…
• η Παναγιά Σωτηράκη -στη συμβολή Κηφισού και Λ. Αθηνών-, όπου «σώζονται ολίγαι  τοιχογραφίαι: στρατιωτικοί άγιοι και όσιοι εντός εγκολπίων επί των τοίχων και ιεράρχαι εν τη αψίδι. Εν τη αυλή διατηρείται μαρμάρινη κωνική μονόλιθος στέγη, κυκλοτερούς αρχαίου μνημείου». Σήμερα διατηρείται, αλλά εντός ιδιοκτησίας που καθιστά δύσκολη την πρόσβαση σε αυτό.
• η Αγία Τριάδα -στην ομώνυμη συνοικία-, ένα επίσημα χαρακτηρισμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί πρόκειται «για σπάνιο δείγμα μονόχωρου θολοσκεπούς ναϋδρίου περιόδου Τουρκοκρατίας που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της εποχής». Επίσης εντός ιδιοκτησίας, σήμερα.
• Άγιοι Ταξιάρχες -στο Ροσινιόλ-, που «Έφερεν αξιολόγους τοιχογραφίας" που τη γλύτωσε από τη διαπλάτυνση της οδού Κωνσταντινουπόλεως πριν χρόνια, όχι όμως και από άλλες παρεμβάσεις που αλλοίωσαν σε ένα βαθμό τα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά.
• ο Αη Γιάννης ο Πρόδρομος, ή ο Αη-Γιαννάκης ο Αποκεφαλιστής για τους ντόπιους -στη συμβολή Κωνσταντινουπόλεως και Σολωμού-, που γκρεμίστηκε τη νύχτα της 28/5/2004, από την Ι. Μητρόπολη Περιστερίου με τη συνδρομή και την παρουσία του Δήμου Περιστερίου. Παρ’ ότι ήταν και αυτός επίσημα χαρακτηρισμένο «ιστορικό μεταβυζαντινό διατηρητέο μνημείο» λόγω του ζωγραφικού διακόσμου του που αναγόταν στον 17ο αιώνα, «θυσιάστηκε» χωρίς άδεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας επειδή στη θέση του ήθελαν να χτιστεί ένας «νέος περικαλλής και μεγαλύτερος ναός»… 

και τέλος

• ο Αη Γεώργιος -επί του Κηφισού, δίπλα στον ΟΠΑΠ-, που σύμφωνα με την περιγραφή του Ορλάνδου είναι δίκλιτη βασιλική του 16^ου αιώνα, με ξύλινη στέγη και διαστάσεις 7,00x11,75 ενώ έχει στο νότιο κλίτος ημιεξαγωνική αψίδα ιερού(3). Ο ναός κτίστηκε πιθανότατα πάνω σε αρχαιότερο βυζαντινό από τον οποίο προέρχεται το ακέραιο τέμπλο του ναού, μήκους 3,30 με ένα επιστύλιο με γλυπτή διακόσμηση στο νότιο κλίτος καθώς και θωράκιο εντοιχισμένο στα σκαλοπάτια της εισόδου.

Ο Αη Γιώργης λοιπόν σήμερα καταρρέει! Οι ρωγμές στους πρόχειρα υποστυλωμένους τοίχους βαθαίνουν, ενώ ένα μέρος της σκεπής του έχει ήδη πέσει, με αποτέλεσμα να επιταχύνεται η φθορά και στο εσωτερικό όπου ακόμα διακρίνονται οι αγιογραφίες του.

 

Οι υποσχέσεις της δημοτικής αρχής, πριν χρόνια, ότι σε συνεργασία και με τη χορηγία του ΟΠΑΠ, ο ναΐσκος θα αναστηλωνόταν και θα διασώζονταν, παρέμειναν απλώς υποσχέσεις... Ακόμα και η σχετική πινακίδα που διαφήμιζε το Δήμο, τον ΟΠΑΠ και το «έργο» της διάσωσης του ναού, αποσύρθηκε… Ο Αη-Γιώργης δεν φέρνει ψήφους, δεν έχει έσοδα, δεν είναι στον κεντρικό δρόμο του Περιστερίου, δεν έχει …διάκο και παπά, άρα ποιος ο λόγος ύπαρξής του?

Όμως… αν ήταν να νοικιαστεί σε κανέναν επιχειρηματία, αν μπορούσε να γίνει αναψυκτήριο… θα σωζόταν! Αλλά, δυστυχώς είναι και άτυχος αυτός ο άγιος… Βλέπετε, δεν βρίσκεται σε κατοικημένη περιοχή αφού η ανάπτυξη επέβαλε το παραΚηφίσιο Περιστέρι να γίνει βιομηχανική ζώνη με λίγους πιστούς πολίτες να κατοικούν πλέον εκεί…

 

Ο Αη-Γιώργης όμως, όπως και τα υπόλοιπα εκκλησάκια, είναι αναπόσπαστο συστατικό στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ένα από τα ελάχιστα ιστορικά μνημεία που συνδέουν το παρελθόν αυτού του τόπου με το σήμερα. Ως τέτοιο δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη του και να καταρρεύσει. Ας αναλογιστούν οι υπεύθυνοι ότι τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα μνημεία στον κόσμο είναι τόποι λατρείας που σεβάστηκαν όλες οι μετέπειτα γενεές, ανεξάρτητα από την αλλαγή των θρησκευτικών «πιστεύω» και τις νέες ανάγκες τους και ας μη θελήσουν να επιβεβαιώσουν για μια ακόμα φορά τα λόγια του ποιητή:

«Δεν βλέπω πια βωμούς των θεών

επάνω εις τα όρη μου και τους λόφους

πάρεξ τα γραφεία και τις μηχανές των Εταιρειών σας.

Εκείνοι ήταν σημάδι λατρείας,

σε σας δεν απομένει παρά η κατώτερη

μορφή της σχέσης με την φύση, η εκμετάλλευση...»

(Δ. Πικιώνης, «Γαίας Ατίμωσις», 1954)

25 Απριλίου 2016

Σταύρος Κουνάδης

Μέλος Συντονιστικού Ενεργών Πολιτών Περιστερίου

παραπομπές

(1) http://www.asda.gr/g14per/programs/kinitikotita/kifisos/default.htm

(2) http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/5/2/0/metadata-01-0001597.tkl

(3)

(4) Για όσους δεν γνωρίζουν στα Διοικητικά όρια του Περιστερίου ανήκει και ένα τμήμα του Ελαιώνα που βρίσκεται στην απέναντι όχθη του Κηφισού, στην πλευρά δηλ. που βρίσκεται ο Δήμος Αθηνών. Εκεί βρίσκεται και ο σταθμός των υπεραστικών Λεωφορείων γνωστός ως «πρακτορεία».