Το σατιρικό-κωμικό διήγημα Ο Κροκόδειλος του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι, ένα από τα ώριμα διηγήματα του μεγαλοφυούς συγγραφέα, διασκευάζεται για το θέατρο και παρουσιάζεται στο Από Μηχανής Θέατρο από 1 Νοεμβρίου 2013 σε σκηνοθεσία Κατερίνας Μπερδέκα.
Σατιρικός Ντοστογέφσκι; Κι όμως ναι. Πρόκειται για ένα ξεκαρδιστικό κείμενο που αγγίζει τα όρια του παραλόγου χωρίς να χάνει σε τίποτα από την αριστουργηματική μαεστρία του συγγραφέα.
«Κι όμως, ο μέγιστος μυθιστοριογράφος της Ρωσίας και του κόσμου, σαν να έκανε πότε-πότε ένα μικρό διάλειμμα, για να ειρωνευθεί τα «οικεία κακά» και, ακόμα πιο πολύ, τα ξένα και τα ξενόφερτα» σύμφωνα με τον Μάριο Πλωρίτη. Η ίδια η επικεφαλίδα του έργου περιγράφει:
«Ο Κροκόδειλος/ Ένα ασυνήθιστο επεισόδιο/ή ένα περίεργο περιστατικό στη Στοά/η πραγματική ιστορία/ενός κυρίου μιας κάποιας ηλικίας/και ενός κάποιου παρουσιαστικού/τον οποίον καταβρόχθισε ζωντανό/ο κροκόδειλος της Στοάς/χωρίς να απομείνει τίποτα/και ποιες είναι οι συνέπειες του γεγονότος αυτού.»
Ο συγγραφέας των «Αδελφών Καραμαζώφ» και του «Εγκλήματος και Τιμωρία», με τον Κροκόδειλο στηλιτεύει τον Καπιταλισμό και σατιρίζει την υποτιθέμενη δημοκρατία της Ευρώπης. Οι πολιτικές και οικονομικές αναγωγές στις σημερινές συνθήκες, που γίνονται αναπόφευκτα από τον σύγχρονο αναγνώστη με τις ανάλογες αναφορές στο διήγημα, φέρνουν το 1865 πολύ κοντά στο 2013 ή αποδεικνύουν για άλλη μια φορά ότι το τέλμα που ζούμε τώρα δεν είναι κάτι που προέκυψε ξαφνικά και με δική μας τάχα ευθύνη, αλλά κάτι που ανήκει στη σπείρα της ιστορίας που καθώς ξετυλίγεται κάνει «αναγκαίους» και προσχεδιασμένους κύκλους.
Η Ταυτότητα της Παράστασης
Μετάφραση: Η ομάδα
Θεατρική διασκευή: Κατερίνα Μπερδέκα, Στράτος Σωπύλης
Σκηνοθεσία: Κατερίνα Μπερδέκα
Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκος Αναγνωστόπουλος
Μουσική: Δημήτρης Παπαλάμπρου
Φωτισμοί: Αλίκη Δανέζη- Κnutsen
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιώργος Βουβάκης, Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη, Αθηνά Μπερδέκα, Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Παναγιώτης Σακελλαρίου, Στράτος Σωπύλης, Καλλιόπη Τζερμάνη
Σύνοψη
Αγία Πετρούπολη, 13 Ιανουαρίου 1865. H Γιελιένα Ιβάνοβνα και ο σύζυγος της Ιβάν Ματβιέιτς επισκέπτονται μαζί με τον οικογενειακό τους φίλο, Σεμιόν Σεμιόνιτς, τη Στοά, όπου εκτίθεται ένας κροκόδειλος έναντι αντιτίμου. Καθώς το ζώο δεν πολυσαλεύει, η παρέα χλευάζει ελαφρώς τον γερμανό ιδιοκτήτη του και ο Ιβάν Ματβιέιτς αρχίζει να πειράζει τον κροκόδειλο. Ξαφνικά το ερπετό καταπίνει τον άτυχο σύζυγο της Γιελένα Ιβάνοβνα που ουρλιάζει. Εκείνη ζητάει από τον γερμανό ιδιοκτήτη να ξεσκίσει τον κροκόδειλο και να γλιτώσει τον σύζυγο, ο γερμανός ιδιοκτήτης προτιμά πρώτα να πεθάνει ο σύζυγος και μετά ο κροκόδειλος...
Αλλά ο Ιβάν Ματβιέιτς ζει και βασιλεύει, απλώς μέσα στο σώμα ενός ερπετού. Το μόνο που τον ανησυχεί είναι πώς θα δουν το περιστατικό οι προϊστάμενοι του, καθώς η ατυχία του αυτή τον κάνει να μη μοιάζει ιδιαίτερα έξυπνος. Επιπλέον, σ' αυτό τον αιώνα της οικονομικής κρίσης που ζουν, δύσκολα θα μπορέσουν να ξεσκίσουν την κοιλιά ενός κροκόδειλου χωρίς αποζημίωση και ο παθών δεν διαθέτει χρήματα.
Ο Σεμιόν Σεμιόνιτς αποφασίζει να επισκεφτεί τον Τιμοφιέι Σεμιόνιτς για βοήθεια, όμως εκείνος αρνείται να βοηθήσει και υποστηρίζει πως πάντα πίστευε ότι ο Ματβιέιτς θα είχε τέτοια κατάληξη, γιατί οι υπερβολικά μορφωμένοι άνθρωποι χώνονται παντού και κυρίως εκεί που δεν τους σπέρνουν. Προτείνει μάλιστα να κουκουλώσουν την υπόθεση, γιατί είναι ύποπτη, ανήκουστη και δημιουργεί κακό προηγούμενο... Απλώς να πάρουν μέτρα για να μη σκάσει ο άνθρωπος εκεί μέσα! Πρέπει να προστατεύσουν τον ξένο επενδυτή, τον γερμανό ιδιοκτήτη του κροκόδειλου δηλαδή, αντί να προσπαθούν να ξεσκίσουν την κοιλιά του βασικού του κεφαλαίου.
Ο Ιβάν Ματβιέιτς, ως γνήσιος γιος της πατρίδας θα έπρεπε να αισθάνεται χαρά και περηφάνια που με δική του συμβολή διπλασιάστηκε η αξία του κροκοδείλου. Τέτοιες θυσίες χρειάζονται για να προσελκύσουν ξένα κεφάλαια...
Και ενώ ο Σεμιόν Σεμιόνιτς ανησυχεί για τον φίλο του, ο παθών αντί να ανησυχεί, σκέφτεται πώς θα εκμεταλλευτεί την περίσταση προς όφελός του: θα διδάξει σε όλη την ανθρωπότητα, θα δώσει υπερπολύτιμες πληροφορίες στις φυσικές επιστήμες, έχει επιτέλους μια ευκαιρία για λαμπρή σταδιοδρομία. Είναι αποφασισμένος να κάτσει μέσα στον κροκόδειλό του λοιπόν, πάση θυσία. Και θα χρειαστούν πολλές...
Απόσπασμα από το έργο
Ο κροκόδειλος συνιστά ιδιοκτησία, πράγμα που σημαίνει πως εδώ υπεισέρχεται αμέσως ο λεγόμενος οικονομικός παράγων. Και ο οικονομικός παράγων είναι πάνω απ΄ όλα. Μόλις προχθές ήμουνα στο σουαρέ του Λουκά Αντρέιτς και ο Ιγκνάτι Προκόφιτς- τον ξέρετε τον Ιγνάτι Προκόφιτς; Κεφαλαιούχος, με επιχειρήσεις και, ξέρετε, μιλάει με μεγάλη ευφράδεια. Ἡ βιομηχανία είναι απαραίτητη, λέει. Δεν έχουμε βιομηχανία. Και πρέπει να την δημιουργήσουμε. Πρέπει να δημιουργήσουμε κεφάλαιο, δηλαδή πρέπει να δημιουργήσουμε τη μεσαία τάξη, την λεγόμενη και αστική. Δεδομένου όμως ότι δεν διαθέτουμε εμείς δικά μας κεφάλαια αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τα προσελκύσουμε από το εξωτερικό. Πρέπει καταρχάς να δώσουμε στις ξένες εταιρείες να αγοράσουν οικόπεδα στην πατρίδα μας. Όπως γίνεται παντού στο εξωτερικό. Η δημόσια ιδιοκτησία λέει είναι καταστροφή, θάνατος! Και, ξέρετε, μιλάει με τόσο πάθος! Ε, κεφαλαιούχος είναι ο άνθρωπος... Όχι κανένας υπαλληλάκος. Με τη δημόσια περιουσία, λέει, ούτε η βιομηχανία ούτε η γεωργία θα αναπτυχθούν. Πρέπει, λέει, οι ξένες εταιρείες ν΄ αγοράσουν, αν είναι δυνατόν, όλη τη γη μας, σταδιακά, λίγο λίγο και μετά να την μοιράσουν και το προφέρει έτσι με αποφασιστικότητα, να τη μοιράσουν, να τη μοιράσουν, να τη μοιράσουν και μετά να την πουλήσουν σε ιδιώτες. Ούτε καν να την πουλήσουν, να την νοικιάσουν.
Όταν, λέει, όλη η γη θα βρίσκεται στα χέρια των ξένων εταιρειών που θα έχουμε προσελκύσει, τότε θα μπορούν αυτές να ορίσουν όποια τιμή θέλουν για την ενοικίαση της. Κατά συνέπεια, λοιπόν, ο μουζίκος θα δουλεύει πλέον τρεις φορές περισσότερο για τον άρτο τον επιούσιο και θα μπορεί κανείς να τον διώξει όποια ώρα θέλει. Άρα θα είναι υπάκουος, εργατικός και θα βγάζει με την ίδια αμοιβή την τριπλή δουλειά. Ενώ στο δημόσιο τι γίνεται;! Γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να πεθάνει και από την πείνα, γι΄ αυτό κοπροσκυλάει και μπεκρουλιάζει. Συν τις άλλοις θα έχουμε και εισροή συναλλάγματος, και δημιουργία κεφαλαίων και θα δημιουργηθεί και αστική τάξη. Μέχρι και οι Times, η αγγλική πολιτική και λογοτεχνική εφημερίδα εξέφρασε τις προάλλες την άποψη, σε σχέση με την οικονομία μας, ότι δεν μπορούμε να ανακάμψουμε ακριβώς επειδή δεν έχουμε αστική τάξη, δεν διαθέτουμε μεγάλα πορτοφόλια, δεν έχουμε υπάκουους προλετάριους.»
Σημείωμα σκηνοθέτη
Είδα ότι ήμασταν, λέει, όλοι μαζί, έτσι ένοιωθα στο όνειρο, αλλά δεν ήμασταν όλοι-απλώς έτσι νόμιζα- και αποφασίσαμε να παίξουμε και πήγαμε σ΄ένα γρασίδι να δούμε έναν κροκόδειλο που είχε φέρει ο Γερμανός, ήταν και κάτι μαϊμούδες, μια έμοιαζε με κείνη την "φιλενάδα" μας από το γυμνάσιο, θυμάσαι; Και γελάγαμε και πειράζαμε ο ένας τον άλλον και ξαφνικά ο κροκόδειλος κατάπιε τον έναν που δεν ήταν πια αυτός που νόμιζα αλλά κάποιος άλλος που ήταν δημόσιος υπάλληλος. Αλλά δεν πέθανε. Και η γυναίκα του, που δεν την ήξερα αλλά ήταν σαν να είναι η θεία η Άννα ούρλιαζε σαν τρελή να μαχαιρώσουν το ζώο και ρώταγε τον Γερμανό τι σύνταξη θα πάρει. Και μετά έγινε σαν εφιάλτης. Έτρεξα σε κάτι τύπους, για να βοηθήσουν, με ημίψηλα και φράκα που ήταν ίδιοι με πριν αλλά όχι οι ίδιοι-ξέρεις πώς είναι στα όνειρα- σ΄ένα γραφείο μ΄έναν πίνακα με χρυσή κορνίζα κι αντί εικόνα γρασίδι, και είπαν πως στην οικονομική κρίση πρέπει να πουλήσουμε τα πάντα, και την πατρίδα μας κι έτσι θα πάει μια χώρα μπροστά γιατί ο προλετάριος δεν θα έχει πια τίποτα και θα δουλεύει τριπλά για μια μπουκιά ψωμί.
Και να αφήσουμε στην ησυχία του τον κροκόδειλο του Γερμανού γιατί είναι η εισροή κεφαλαίου στην Ελλάδα κι αν θέλουμε να μαχαιρώσουμε κάποιον να μαχαιρώνουμε ο ένας τον άλλον. Και μετά έτρεξα στον φίλο μέσα στον κροκόδειλο που μια χαρά είχε όμως βολευτεί εκεί και καθόλου δεν ήθελε να το κουνήσει γιατί ήταν πολύ άνετα μέσα στο τέρας, λέει, και θα είχε πλέον και τον χρόνο εκεί μέσα, λέει, για να αλλάξει τον κόσμο. Και ήμασταν, λέει, το 1865 στη Ρωσία του Ντοστογέφσκι αλλά ξαφνικά άρχισαν να γυρνάνε όλα με ταχύτητα, ημίψηλα και κροκόδειλοι και γρασίδια δημόσιοι υπάλληλοι και μαχαίρια και γέλια και μαϊμούδες και φίλοι και ξύπνησα κάθιδρη στο 2013. Στην Ελλάδα. Κατερίνα Μπερδέκα
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Φιοντόρ Ντοστογέφσκι
O Φιοντόρ Ντοστογέφσκι γεννήθηκε στη Μόσχα το 1821. Ο πατέρας του, στρατιωτικός γιατρός, ήταν άνθρωπος σκληρός, με μεγάλες εκρήξεις θυμού, τσιγκούνης και αλκοολικός. Η μητέρα του από την άλλη ήταν άνθρωπος τρυφερός και ήταν αυτή που έμαθε στον Ντοστογέφσκι να διαβάζει, μελετώντας την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, γι' αυτό και ο ίδιος υπήρξε ιδιαίτερα θρήσκος στη ζωή του. Η μητέρα του πέθανε από φυματίωση το 1837 την ίδια ημέρα με τον Πούσκιν. Ο Φιοντόρ ανακοίνωσε στον αδελφό του Μιχαήλ ότι εάν δεν είχαν το δικό τους πένθος, θα φορούσε μαύρα ρούχα για να τιμήσει τον Πούσκιν. Ένα χρόνο μετά ακολουθεί ο βίαιος θάνατος του πατέρα του, φημολογείται ότι βρέθηκε δολοφονημένος από τους δουλοπάροικους του οικογενειακού κτήματος.
Το 1843 αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών της Αγίας Πετρούπολης με μέτριες αποδόσεις. Διορίζεται σε χαμηλόβαθμη θέση και πληρώνεται ελάχιστα. Ζει φτωχικά αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να ξοδεύει όλα τα χρήματα του τζογάροντας. Το πάθος του για τα τυχερά παιχνίδια και το αλκοόλ τον ακολούθησε σε όλη του τη ζωή. Πολύ σύντομα αρνείται τη δουλειά του γραφείου και αποφασίζει να ζήσει από την πένα του. Το 1846 γράφει τον «Φτωχόκοσμο». Το έργο αυτό, του ανοίγει τις πόρτες στους Ρώσικους λογοτεχνικούς κύκλους και τον κάνει μέλος μιας ομάδας ουτοπιστών σοσιαλιστών. Με αυτή του την επαφή βρίσκεται μπλεγμένος σε μια συνωμοσία για την ανατροπή του τσάρου Νικολάου του Α' και έτσι το 1849 σε ηλικία 28 ετών, περνάει από δίκη και καταδικάζεται σε θάνατο. Την τελευταία στιγμή ο ίδιος ο Τσάρος μετατρέπει την ποινή του από θανατική καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία. Εκεί ζει τέσσερα χρόνια κάτω από απάνθρωπες συνθήκες.
Το 1854 αποφυλακίζεται αλλά παραμένει στη Σιβηρία για να εκτίσει τη στρατιωτική του θητεία. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας ερωτεύεται την πρώτη του γυναίκα, η οποία ήταν ήδη παντρεμένη, και την παντρεύεται το 1857 μετά τον θάνατο του συζύγου της. Η εμπειρία του στη φυλακή και τον στρατό του ενισχύουν τη βαθειά σχέση του με τη θρησκεία. Είναι κριτικός απέναντι στα φιλοσοφικά ρεύματα της Ευρώπης και η γραφή του εστιάζεται περισσότερο στη δύναμη της παράδοσης της Ρωσίας και των απλών ανθρώπων της. Το 1859 επιστρέφει στην Αγία Πετρούπολη και μαζί με τον αδελφό του εκδίδουν δύο περιοδικά, χωρίς μεγάλη επιτυχία.
Το 1864 ο Ντοστογέφσκι χάνει την γυναίκα του από φυματίωση και πολύ γρήγορα πεθαίνει και ο αδελφός του. Επηρεασμένος από αυτά τα δύο τραγικά γεγονότα, σπρώχνεται ακόμα περισσότερο στην κατάθλιψη, τον τζόγο και το αλκοόλ. Το 1865 παρόλα αυτά γράφει το σατιρικό κείμενο «ο Κροκόδειλος». Χρωστάει όμως, ήδη πάρα πολλά και αναγκάζεται να γράψει το «Έγκλημα και τιμωρία» κάτω από ιδιαίτερη βιασύνη για να πάρει γρήγορα χρήματα και να ξεπληρώσει τα χρέη του. Το έργο δημοσιεύεται το 1866 σε περιοδικό και ένα χρόνο μετά γίνεται βιβλίο. Με τον ίδιο τρόπο γράφει και τον «Παίχτη». Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του «Παίχτη» ερωτεύεται τη στενογράφο στην οποία υπαγορεύει το κείμενο και την παντρεύεται το 1867. Φεύγει μαζί της στην Ευρώπη για να αποφύγει τους ανθρώπους που του έχουν δανείσει χρήματα και ζει τέσσερα χρόνια στην Ελβετία, τη Γερμανία και την Ιταλία. Όσο ο Ντοστογέφσκι βρισκόταν στην Ευρώπη, η φήμη του πίσω στην πατρίδα του μεγάλωνε.
Το 1879 που γράφει το έργο «Οι αδελφοί Καραμαζόφ», ο Ντοστογέφσκι θεωρείται πια ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Ρωσίας. Το έργο αυτό ήταν και το τελευταίο του. Πεθαίνει το 1881 από κρίση επιληψίας, μια ασθένεια που τον ταλαιπωρούσε από την παιδική του ηλικία. Ο Ντοστογέφσκι επηρέασε πάρα πολλούς σημαντικούς συγγραφείς σε όλο τον κόσμο. Φημολογείται ότι o Τολστόι, ξέσπασε σε δάκρυα όταν έμαθε για το θάνατο του Ντοστογέφσκι, αν και δεν είχαν γνωριστεί ποτέ. Καθώς επίσης και ότι όταν πέθανε ο Τολστόι, είχε μαζί του ένα αντίτυπο των «Αδερφών Καραμαζόφ». Ο δε Αϊνστάιν είχε πει: «ο Ντοστογιέφσκι, μου προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα».
Λίγα λόγια για τη σκηνοθέτη
Κατερίνα Μπερδέκα
Σπούδασε θέατρο στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Γιώργου Κιμούλη. Ως ηθοποιός, έχει παίξει στην «Μήδεια» του Ευριπίδη (σκηνοθεσία Άντζελα Μπρούσκου) και στη χοροθεατρική παράσταση «Πώς να πώ» (χορογράφος Μαρουσώ Καραλέκα).
Έχει γράψει και σκηνοθετήσει τα έργα, «6+1 τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα» (Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας), «Ξέχνα το» (Ροές), «3΄΄ η μνήμη του χρυσόψαρου και άλλων ευτυχισμένων ζώων» στον Άδειο Χώρο της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου.
Διασκεύασε και σκηνοθέτησε για τη θεατρική ομάδα «Εν δυνάμει» τα εξής έργα: «Ο Ψαράς και η ψυχή του» του Όσκαρ Ουάιλντ, «Όλος ο Άντερσεν σε μία ώρα», «Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα» και «το μολυβένιο στρατιωτάκι» του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και την «Αλίκη στη Χώρα των θαυμάτων» του Λουις Κάρολ.
Έχει εργασθεί ως βοηθός σκηνοθέτη στην παράσταση «Festen» των Τόμας Βίντενμπεργκ και Μόγκενς Ρούκοφ (σκηνοθεσία Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν), στο «Δον Ζουάν στο Σόχο» του Πάτρικ Μάρμπερ (σκηνοθεσία Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης) και στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (σκηνοθεσία Δέσποινας Γκάτζιου).
Σε συνεργασία με την Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν έγραψε το σενάριο της μικρού μήκους ταινίας «Euphoria» το οποίο ήταν προτεινόμενο για βραβείο σεναρίου στο «48hours film project».
Από το 2003 έως το 2009 υπήρξε Διευθύντρια θεατρικών παραγωγών των εταιριών Λυκόφως και Highway Productions για πάνω από 30 παραστάσεις. Από το 2007 έως το 2009 υπήρξε υπεύθυνη ρεπερτορίου στο θέατρο Χώρα όπου και οργάνωσε την πρώτη εφηβική παράσταση στην Ελλάδα με το έργο «Chatroom» του Enda Walsh. Συνεργάζεται από το 2009 με την Εταιρεία Θεάτρου Συν-Επί(+,Χ) στο Από Μηχανής Θέατρο στο γραφείο Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης και ως Διευθύντρια των θεατρικών παραγωγών όπου σκηνοθέτησε τις παραστάσεις «Drunk enough to say I love you?» της Κάριλ Τσέρτσιλ, «Την Τρίτη στο σουπερμάρκετ» του Εμαννουέλ Νταρλέ, το «Έγκλημα στα Παρασκήνια» του Γιάννη Μαρή.
Πληροφορίες:
ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΑΤΡΟ
Ακαδήμου 13
Μεταξουργείο
Αθήνα, 104 36
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Από 1 Νοεμβρίου 2013
ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Παρασκευή 20.00, Σάββατο 20.00, Κυριακή 18.30
ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΤΑΜΕΙΟΥ
210 5231131
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό: 14 ευρώ
Φοιτητικό: 10 ευρώ
Γενική είσοδος Κάθε Παρασκευή: 10 ευρώ
ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΚΗΝΗΣ
48 άτομα
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
65 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Σατιρικός Ντοστογέφσκι; Κι όμως ναι. Πρόκειται για ένα ξεκαρδιστικό κείμενο που αγγίζει τα όρια του παραλόγου χωρίς να χάνει σε τίποτα από την αριστουργηματική μαεστρία του συγγραφέα.
«Κι όμως, ο μέγιστος μυθιστοριογράφος της Ρωσίας και του κόσμου, σαν να έκανε πότε-πότε ένα μικρό διάλειμμα, για να ειρωνευθεί τα «οικεία κακά» και, ακόμα πιο πολύ, τα ξένα και τα ξενόφερτα» σύμφωνα με τον Μάριο Πλωρίτη. Η ίδια η επικεφαλίδα του έργου περιγράφει:
«Ο Κροκόδειλος/ Ένα ασυνήθιστο επεισόδιο/ή ένα περίεργο περιστατικό στη Στοά/η πραγματική ιστορία/ενός κυρίου μιας κάποιας ηλικίας/και ενός κάποιου παρουσιαστικού/τον οποίον καταβρόχθισε ζωντανό/ο κροκόδειλος της Στοάς/χωρίς να απομείνει τίποτα/και ποιες είναι οι συνέπειες του γεγονότος αυτού.»
Ο συγγραφέας των «Αδελφών Καραμαζώφ» και του «Εγκλήματος και Τιμωρία», με τον Κροκόδειλο στηλιτεύει τον Καπιταλισμό και σατιρίζει την υποτιθέμενη δημοκρατία της Ευρώπης. Οι πολιτικές και οικονομικές αναγωγές στις σημερινές συνθήκες, που γίνονται αναπόφευκτα από τον σύγχρονο αναγνώστη με τις ανάλογες αναφορές στο διήγημα, φέρνουν το 1865 πολύ κοντά στο 2013 ή αποδεικνύουν για άλλη μια φορά ότι το τέλμα που ζούμε τώρα δεν είναι κάτι που προέκυψε ξαφνικά και με δική μας τάχα ευθύνη, αλλά κάτι που ανήκει στη σπείρα της ιστορίας που καθώς ξετυλίγεται κάνει «αναγκαίους» και προσχεδιασμένους κύκλους.
Η Ταυτότητα της Παράστασης
Μετάφραση: Η ομάδα
Θεατρική διασκευή: Κατερίνα Μπερδέκα, Στράτος Σωπύλης
Σκηνοθεσία: Κατερίνα Μπερδέκα
Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκος Αναγνωστόπουλος
Μουσική: Δημήτρης Παπαλάμπρου
Φωτισμοί: Αλίκη Δανέζη- Κnutsen
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιώργος Βουβάκης, Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη, Αθηνά Μπερδέκα, Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Παναγιώτης Σακελλαρίου, Στράτος Σωπύλης, Καλλιόπη Τζερμάνη
Σύνοψη
Αγία Πετρούπολη, 13 Ιανουαρίου 1865. H Γιελιένα Ιβάνοβνα και ο σύζυγος της Ιβάν Ματβιέιτς επισκέπτονται μαζί με τον οικογενειακό τους φίλο, Σεμιόν Σεμιόνιτς, τη Στοά, όπου εκτίθεται ένας κροκόδειλος έναντι αντιτίμου. Καθώς το ζώο δεν πολυσαλεύει, η παρέα χλευάζει ελαφρώς τον γερμανό ιδιοκτήτη του και ο Ιβάν Ματβιέιτς αρχίζει να πειράζει τον κροκόδειλο. Ξαφνικά το ερπετό καταπίνει τον άτυχο σύζυγο της Γιελένα Ιβάνοβνα που ουρλιάζει. Εκείνη ζητάει από τον γερμανό ιδιοκτήτη να ξεσκίσει τον κροκόδειλο και να γλιτώσει τον σύζυγο, ο γερμανός ιδιοκτήτης προτιμά πρώτα να πεθάνει ο σύζυγος και μετά ο κροκόδειλος...
Αλλά ο Ιβάν Ματβιέιτς ζει και βασιλεύει, απλώς μέσα στο σώμα ενός ερπετού. Το μόνο που τον ανησυχεί είναι πώς θα δουν το περιστατικό οι προϊστάμενοι του, καθώς η ατυχία του αυτή τον κάνει να μη μοιάζει ιδιαίτερα έξυπνος. Επιπλέον, σ' αυτό τον αιώνα της οικονομικής κρίσης που ζουν, δύσκολα θα μπορέσουν να ξεσκίσουν την κοιλιά ενός κροκόδειλου χωρίς αποζημίωση και ο παθών δεν διαθέτει χρήματα.
Ο Σεμιόν Σεμιόνιτς αποφασίζει να επισκεφτεί τον Τιμοφιέι Σεμιόνιτς για βοήθεια, όμως εκείνος αρνείται να βοηθήσει και υποστηρίζει πως πάντα πίστευε ότι ο Ματβιέιτς θα είχε τέτοια κατάληξη, γιατί οι υπερβολικά μορφωμένοι άνθρωποι χώνονται παντού και κυρίως εκεί που δεν τους σπέρνουν. Προτείνει μάλιστα να κουκουλώσουν την υπόθεση, γιατί είναι ύποπτη, ανήκουστη και δημιουργεί κακό προηγούμενο... Απλώς να πάρουν μέτρα για να μη σκάσει ο άνθρωπος εκεί μέσα! Πρέπει να προστατεύσουν τον ξένο επενδυτή, τον γερμανό ιδιοκτήτη του κροκόδειλου δηλαδή, αντί να προσπαθούν να ξεσκίσουν την κοιλιά του βασικού του κεφαλαίου.
Ο Ιβάν Ματβιέιτς, ως γνήσιος γιος της πατρίδας θα έπρεπε να αισθάνεται χαρά και περηφάνια που με δική του συμβολή διπλασιάστηκε η αξία του κροκοδείλου. Τέτοιες θυσίες χρειάζονται για να προσελκύσουν ξένα κεφάλαια...
Και ενώ ο Σεμιόν Σεμιόνιτς ανησυχεί για τον φίλο του, ο παθών αντί να ανησυχεί, σκέφτεται πώς θα εκμεταλλευτεί την περίσταση προς όφελός του: θα διδάξει σε όλη την ανθρωπότητα, θα δώσει υπερπολύτιμες πληροφορίες στις φυσικές επιστήμες, έχει επιτέλους μια ευκαιρία για λαμπρή σταδιοδρομία. Είναι αποφασισμένος να κάτσει μέσα στον κροκόδειλό του λοιπόν, πάση θυσία. Και θα χρειαστούν πολλές...
Απόσπασμα από το έργο
Ο κροκόδειλος συνιστά ιδιοκτησία, πράγμα που σημαίνει πως εδώ υπεισέρχεται αμέσως ο λεγόμενος οικονομικός παράγων. Και ο οικονομικός παράγων είναι πάνω απ΄ όλα. Μόλις προχθές ήμουνα στο σουαρέ του Λουκά Αντρέιτς και ο Ιγκνάτι Προκόφιτς- τον ξέρετε τον Ιγνάτι Προκόφιτς; Κεφαλαιούχος, με επιχειρήσεις και, ξέρετε, μιλάει με μεγάλη ευφράδεια. Ἡ βιομηχανία είναι απαραίτητη, λέει. Δεν έχουμε βιομηχανία. Και πρέπει να την δημιουργήσουμε. Πρέπει να δημιουργήσουμε κεφάλαιο, δηλαδή πρέπει να δημιουργήσουμε τη μεσαία τάξη, την λεγόμενη και αστική. Δεδομένου όμως ότι δεν διαθέτουμε εμείς δικά μας κεφάλαια αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τα προσελκύσουμε από το εξωτερικό. Πρέπει καταρχάς να δώσουμε στις ξένες εταιρείες να αγοράσουν οικόπεδα στην πατρίδα μας. Όπως γίνεται παντού στο εξωτερικό. Η δημόσια ιδιοκτησία λέει είναι καταστροφή, θάνατος! Και, ξέρετε, μιλάει με τόσο πάθος! Ε, κεφαλαιούχος είναι ο άνθρωπος... Όχι κανένας υπαλληλάκος. Με τη δημόσια περιουσία, λέει, ούτε η βιομηχανία ούτε η γεωργία θα αναπτυχθούν. Πρέπει, λέει, οι ξένες εταιρείες ν΄ αγοράσουν, αν είναι δυνατόν, όλη τη γη μας, σταδιακά, λίγο λίγο και μετά να την μοιράσουν και το προφέρει έτσι με αποφασιστικότητα, να τη μοιράσουν, να τη μοιράσουν, να τη μοιράσουν και μετά να την πουλήσουν σε ιδιώτες. Ούτε καν να την πουλήσουν, να την νοικιάσουν.
Όταν, λέει, όλη η γη θα βρίσκεται στα χέρια των ξένων εταιρειών που θα έχουμε προσελκύσει, τότε θα μπορούν αυτές να ορίσουν όποια τιμή θέλουν για την ενοικίαση της. Κατά συνέπεια, λοιπόν, ο μουζίκος θα δουλεύει πλέον τρεις φορές περισσότερο για τον άρτο τον επιούσιο και θα μπορεί κανείς να τον διώξει όποια ώρα θέλει. Άρα θα είναι υπάκουος, εργατικός και θα βγάζει με την ίδια αμοιβή την τριπλή δουλειά. Ενώ στο δημόσιο τι γίνεται;! Γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να πεθάνει και από την πείνα, γι΄ αυτό κοπροσκυλάει και μπεκρουλιάζει. Συν τις άλλοις θα έχουμε και εισροή συναλλάγματος, και δημιουργία κεφαλαίων και θα δημιουργηθεί και αστική τάξη. Μέχρι και οι Times, η αγγλική πολιτική και λογοτεχνική εφημερίδα εξέφρασε τις προάλλες την άποψη, σε σχέση με την οικονομία μας, ότι δεν μπορούμε να ανακάμψουμε ακριβώς επειδή δεν έχουμε αστική τάξη, δεν διαθέτουμε μεγάλα πορτοφόλια, δεν έχουμε υπάκουους προλετάριους.»
Σημείωμα σκηνοθέτη
Είδα ότι ήμασταν, λέει, όλοι μαζί, έτσι ένοιωθα στο όνειρο, αλλά δεν ήμασταν όλοι-απλώς έτσι νόμιζα- και αποφασίσαμε να παίξουμε και πήγαμε σ΄ένα γρασίδι να δούμε έναν κροκόδειλο που είχε φέρει ο Γερμανός, ήταν και κάτι μαϊμούδες, μια έμοιαζε με κείνη την "φιλενάδα" μας από το γυμνάσιο, θυμάσαι; Και γελάγαμε και πειράζαμε ο ένας τον άλλον και ξαφνικά ο κροκόδειλος κατάπιε τον έναν που δεν ήταν πια αυτός που νόμιζα αλλά κάποιος άλλος που ήταν δημόσιος υπάλληλος. Αλλά δεν πέθανε. Και η γυναίκα του, που δεν την ήξερα αλλά ήταν σαν να είναι η θεία η Άννα ούρλιαζε σαν τρελή να μαχαιρώσουν το ζώο και ρώταγε τον Γερμανό τι σύνταξη θα πάρει. Και μετά έγινε σαν εφιάλτης. Έτρεξα σε κάτι τύπους, για να βοηθήσουν, με ημίψηλα και φράκα που ήταν ίδιοι με πριν αλλά όχι οι ίδιοι-ξέρεις πώς είναι στα όνειρα- σ΄ένα γραφείο μ΄έναν πίνακα με χρυσή κορνίζα κι αντί εικόνα γρασίδι, και είπαν πως στην οικονομική κρίση πρέπει να πουλήσουμε τα πάντα, και την πατρίδα μας κι έτσι θα πάει μια χώρα μπροστά γιατί ο προλετάριος δεν θα έχει πια τίποτα και θα δουλεύει τριπλά για μια μπουκιά ψωμί.
Και να αφήσουμε στην ησυχία του τον κροκόδειλο του Γερμανού γιατί είναι η εισροή κεφαλαίου στην Ελλάδα κι αν θέλουμε να μαχαιρώσουμε κάποιον να μαχαιρώνουμε ο ένας τον άλλον. Και μετά έτρεξα στον φίλο μέσα στον κροκόδειλο που μια χαρά είχε όμως βολευτεί εκεί και καθόλου δεν ήθελε να το κουνήσει γιατί ήταν πολύ άνετα μέσα στο τέρας, λέει, και θα είχε πλέον και τον χρόνο εκεί μέσα, λέει, για να αλλάξει τον κόσμο. Και ήμασταν, λέει, το 1865 στη Ρωσία του Ντοστογέφσκι αλλά ξαφνικά άρχισαν να γυρνάνε όλα με ταχύτητα, ημίψηλα και κροκόδειλοι και γρασίδια δημόσιοι υπάλληλοι και μαχαίρια και γέλια και μαϊμούδες και φίλοι και ξύπνησα κάθιδρη στο 2013. Στην Ελλάδα. Κατερίνα Μπερδέκα
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Φιοντόρ Ντοστογέφσκι
O Φιοντόρ Ντοστογέφσκι γεννήθηκε στη Μόσχα το 1821. Ο πατέρας του, στρατιωτικός γιατρός, ήταν άνθρωπος σκληρός, με μεγάλες εκρήξεις θυμού, τσιγκούνης και αλκοολικός. Η μητέρα του από την άλλη ήταν άνθρωπος τρυφερός και ήταν αυτή που έμαθε στον Ντοστογέφσκι να διαβάζει, μελετώντας την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, γι' αυτό και ο ίδιος υπήρξε ιδιαίτερα θρήσκος στη ζωή του. Η μητέρα του πέθανε από φυματίωση το 1837 την ίδια ημέρα με τον Πούσκιν. Ο Φιοντόρ ανακοίνωσε στον αδελφό του Μιχαήλ ότι εάν δεν είχαν το δικό τους πένθος, θα φορούσε μαύρα ρούχα για να τιμήσει τον Πούσκιν. Ένα χρόνο μετά ακολουθεί ο βίαιος θάνατος του πατέρα του, φημολογείται ότι βρέθηκε δολοφονημένος από τους δουλοπάροικους του οικογενειακού κτήματος.
Το 1843 αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών της Αγίας Πετρούπολης με μέτριες αποδόσεις. Διορίζεται σε χαμηλόβαθμη θέση και πληρώνεται ελάχιστα. Ζει φτωχικά αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να ξοδεύει όλα τα χρήματα του τζογάροντας. Το πάθος του για τα τυχερά παιχνίδια και το αλκοόλ τον ακολούθησε σε όλη του τη ζωή. Πολύ σύντομα αρνείται τη δουλειά του γραφείου και αποφασίζει να ζήσει από την πένα του. Το 1846 γράφει τον «Φτωχόκοσμο». Το έργο αυτό, του ανοίγει τις πόρτες στους Ρώσικους λογοτεχνικούς κύκλους και τον κάνει μέλος μιας ομάδας ουτοπιστών σοσιαλιστών. Με αυτή του την επαφή βρίσκεται μπλεγμένος σε μια συνωμοσία για την ανατροπή του τσάρου Νικολάου του Α' και έτσι το 1849 σε ηλικία 28 ετών, περνάει από δίκη και καταδικάζεται σε θάνατο. Την τελευταία στιγμή ο ίδιος ο Τσάρος μετατρέπει την ποινή του από θανατική καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία. Εκεί ζει τέσσερα χρόνια κάτω από απάνθρωπες συνθήκες.
Το 1854 αποφυλακίζεται αλλά παραμένει στη Σιβηρία για να εκτίσει τη στρατιωτική του θητεία. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας ερωτεύεται την πρώτη του γυναίκα, η οποία ήταν ήδη παντρεμένη, και την παντρεύεται το 1857 μετά τον θάνατο του συζύγου της. Η εμπειρία του στη φυλακή και τον στρατό του ενισχύουν τη βαθειά σχέση του με τη θρησκεία. Είναι κριτικός απέναντι στα φιλοσοφικά ρεύματα της Ευρώπης και η γραφή του εστιάζεται περισσότερο στη δύναμη της παράδοσης της Ρωσίας και των απλών ανθρώπων της. Το 1859 επιστρέφει στην Αγία Πετρούπολη και μαζί με τον αδελφό του εκδίδουν δύο περιοδικά, χωρίς μεγάλη επιτυχία.
Το 1864 ο Ντοστογέφσκι χάνει την γυναίκα του από φυματίωση και πολύ γρήγορα πεθαίνει και ο αδελφός του. Επηρεασμένος από αυτά τα δύο τραγικά γεγονότα, σπρώχνεται ακόμα περισσότερο στην κατάθλιψη, τον τζόγο και το αλκοόλ. Το 1865 παρόλα αυτά γράφει το σατιρικό κείμενο «ο Κροκόδειλος». Χρωστάει όμως, ήδη πάρα πολλά και αναγκάζεται να γράψει το «Έγκλημα και τιμωρία» κάτω από ιδιαίτερη βιασύνη για να πάρει γρήγορα χρήματα και να ξεπληρώσει τα χρέη του. Το έργο δημοσιεύεται το 1866 σε περιοδικό και ένα χρόνο μετά γίνεται βιβλίο. Με τον ίδιο τρόπο γράφει και τον «Παίχτη». Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του «Παίχτη» ερωτεύεται τη στενογράφο στην οποία υπαγορεύει το κείμενο και την παντρεύεται το 1867. Φεύγει μαζί της στην Ευρώπη για να αποφύγει τους ανθρώπους που του έχουν δανείσει χρήματα και ζει τέσσερα χρόνια στην Ελβετία, τη Γερμανία και την Ιταλία. Όσο ο Ντοστογέφσκι βρισκόταν στην Ευρώπη, η φήμη του πίσω στην πατρίδα του μεγάλωνε.
Το 1879 που γράφει το έργο «Οι αδελφοί Καραμαζόφ», ο Ντοστογέφσκι θεωρείται πια ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Ρωσίας. Το έργο αυτό ήταν και το τελευταίο του. Πεθαίνει το 1881 από κρίση επιληψίας, μια ασθένεια που τον ταλαιπωρούσε από την παιδική του ηλικία. Ο Ντοστογέφσκι επηρέασε πάρα πολλούς σημαντικούς συγγραφείς σε όλο τον κόσμο. Φημολογείται ότι o Τολστόι, ξέσπασε σε δάκρυα όταν έμαθε για το θάνατο του Ντοστογέφσκι, αν και δεν είχαν γνωριστεί ποτέ. Καθώς επίσης και ότι όταν πέθανε ο Τολστόι, είχε μαζί του ένα αντίτυπο των «Αδερφών Καραμαζόφ». Ο δε Αϊνστάιν είχε πει: «ο Ντοστογιέφσκι, μου προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα».
Λίγα λόγια για τη σκηνοθέτη
Κατερίνα Μπερδέκα
Σπούδασε θέατρο στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Γιώργου Κιμούλη. Ως ηθοποιός, έχει παίξει στην «Μήδεια» του Ευριπίδη (σκηνοθεσία Άντζελα Μπρούσκου) και στη χοροθεατρική παράσταση «Πώς να πώ» (χορογράφος Μαρουσώ Καραλέκα).
Έχει γράψει και σκηνοθετήσει τα έργα, «6+1 τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα» (Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας), «Ξέχνα το» (Ροές), «3΄΄ η μνήμη του χρυσόψαρου και άλλων ευτυχισμένων ζώων» στον Άδειο Χώρο της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου.
Διασκεύασε και σκηνοθέτησε για τη θεατρική ομάδα «Εν δυνάμει» τα εξής έργα: «Ο Ψαράς και η ψυχή του» του Όσκαρ Ουάιλντ, «Όλος ο Άντερσεν σε μία ώρα», «Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα» και «το μολυβένιο στρατιωτάκι» του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και την «Αλίκη στη Χώρα των θαυμάτων» του Λουις Κάρολ.
Έχει εργασθεί ως βοηθός σκηνοθέτη στην παράσταση «Festen» των Τόμας Βίντενμπεργκ και Μόγκενς Ρούκοφ (σκηνοθεσία Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν), στο «Δον Ζουάν στο Σόχο» του Πάτρικ Μάρμπερ (σκηνοθεσία Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης) και στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (σκηνοθεσία Δέσποινας Γκάτζιου).
Σε συνεργασία με την Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν έγραψε το σενάριο της μικρού μήκους ταινίας «Euphoria» το οποίο ήταν προτεινόμενο για βραβείο σεναρίου στο «48hours film project».
Από το 2003 έως το 2009 υπήρξε Διευθύντρια θεατρικών παραγωγών των εταιριών Λυκόφως και Highway Productions για πάνω από 30 παραστάσεις. Από το 2007 έως το 2009 υπήρξε υπεύθυνη ρεπερτορίου στο θέατρο Χώρα όπου και οργάνωσε την πρώτη εφηβική παράσταση στην Ελλάδα με το έργο «Chatroom» του Enda Walsh. Συνεργάζεται από το 2009 με την Εταιρεία Θεάτρου Συν-Επί(+,Χ) στο Από Μηχανής Θέατρο στο γραφείο Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης και ως Διευθύντρια των θεατρικών παραγωγών όπου σκηνοθέτησε τις παραστάσεις «Drunk enough to say I love you?» της Κάριλ Τσέρτσιλ, «Την Τρίτη στο σουπερμάρκετ» του Εμαννουέλ Νταρλέ, το «Έγκλημα στα Παρασκήνια» του Γιάννη Μαρή.
Πληροφορίες:
ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΑΤΡΟ
Ακαδήμου 13
Μεταξουργείο
Αθήνα, 104 36
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Από 1 Νοεμβρίου 2013
ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Παρασκευή 20.00, Σάββατο 20.00, Κυριακή 18.30
ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΤΑΜΕΙΟΥ
210 5231131
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό: 14 ευρώ
Φοιτητικό: 10 ευρώ
Γενική είσοδος Κάθε Παρασκευή: 10 ευρώ
ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΚΗΝΗΣ
48 άτομα
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
65 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου